Już w maju br. w polskim systemie prawnym pojawi się nowego rodzaju podmiot, czyli fundacja rodzinna. W krajach zachodniej Europy funkcjonuje od dawna, a my długo na nią czekaliśmy. Służy między innymi do ochrony rodzinnego majątku oraz wspierania wielopokoleniowej sukcesji. W tekście omawiam co polska fundacja rodzinna będzie mogła robić. Pokazuję praktyczne zastosowanie nowych regulacji podatkowych zestawiając je z innymi rozwiązaniami europejskimi.

Założenie polskiej fundacji rodzinnej daje przestrzeń na uporządkowanie majątkowych spraw rodzinnych, zabezpieczenie majątku przed roszczeniami wierzycieli oraz na zaplanowanie sukcesji. Czego jeszcze potrzebujesz, aby przyjrzeć się modelowi fundacji rodzinnej?

Czym jest fundacja rodzinna?

W Polsce fundacja rodzinna ma podobne cele jak rozwiązania znane w Europie. Jej konstrukcja jest bardzo zbliżona. Według polskiego ustawodawcy głównym zadaniem fundacji rodzinnej będzie gromadzenie majątku rodzinnego, zarządzanie nim oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów.

Fundacja rodzinna ma być podmiotem, w ramach którego przedsiębiorcy otrzymają narzędzia, które pozwolą im w sposób bezpieczny, zaplanowany i zorganizowany przekazać w przyszłości swój majątek wybranym przez siebie osobom i ma usprawnić sukcesję firm.

Fundator i beneficjenci 

Fundację rodzinną może założyć tylko osoba fizyczna. Nie ma możliwości założenia fundacji rodzinnej przez osobę prawną. Osoba, która zakłada fundację jest jej fundatorem. Fundatorów może być kilku i nie muszą być spokrewnieni z sobą ani w jakikolwiek sposób powiązani.

Osoby mogące czerpać korzyści z fundacji rodzinnej określa się mianem beneficjentów. Beneficjentami według ustawy o fundacji rodzinnej mogą być osoby fizyczne lub organizacje pożytku publicznego. 

Fundator może być również beneficjentem fundacji. 

Beneficjent może, ale nie musi być spokrewniony z fundatorem lub fundatorami fundacji. W sytuacji, w której beneficjent jest spokrewniony z przynajmniej jednym fundatorem pozwala na zmniejszenie choć w części opodatkowania wypłacanych przez fundację świadczeń. Ale przejdźmy do szczegółów. Jak to wygląda?

Fundacja rodzinna – od czego zacząć?

W celu utworzenia fundacji rodzinnej potencjalny fundator powinien dysponować majątkiem o wartości co najmniej 100.000 zł, który należy wnieść do fundacji jako minimalny fundusz założycielski. Fundusz ten przez cały okres istnienia fundacji musi zabezpieczać fundację. Oznacza to, że nie może być uszczuplony, a jeśli zostanie, ewentualne zyski fundacji w pierwszej kolejności należy przeznaczać na jego uzupełnienie.

Od strony formalnej, aby założyć fundację rodzinną fundator powinien podjąć akt założycielski oraz ustanowić statut fundacji. Statut jest miejscem, w którym fundator lub fundatorzy wskazują beneficjentów fundacji oraz określają świadczenia, które im przysługują lub będą przysługiwały w określonym czasie. Ponadto, aby założyć fundację rodzinną fundator musi dokonać jej wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.

Procedura powołania do życia fundacji przez fundatora nie jest więc trudna i nie różni się pod tym względem znacząco od powołania spółki z o.o. Jej konstrukcja jest również prosta, a także zbliżona do sp. z o. o. Założenie fundacji inaczej niż w przypadku spółki wymaga jednak przemyślenia jak się do tego zabrać. Nie można np.: skorzystać z „templatu” statutu, jak to bywa w przypadku spółki z o.o. Dlatego niektóre międzynarodowe kancelarie w Polsce wołają sobie za założenie fundacji 70.000 – 200.000 zł. To może wydawać się przesadzona kwota i nie wykluczone, że taką jest. Natomiast nie można nie doceniać faktu, że do założenia fundacji należy się dobrze przygotować. Innymi słowy na założenie spółki z o.o. powinieneś sobie zarezerwować godzinę u notariusza, zaś na złożenie fundacji kilka tygodni i zapewnić doświadczony zespół, z którym będziesz pracował.

Fundacja rodzinna od wewnątrz 

Fundacja rodzinna posiada trzy organy. Są nimi zarząd, zgromadzenie beneficjentów oraz rada nadzorcza. Organami podstawowymi, koniecznymi do funkcjonowania fundacji są zarząd i zgromadzenie beneficjentów. Fundator powołuje zarząd w statucie i od tego momentu to zarząd prowadzi sprawy fundacji. Zgromadzenie beneficjentów jest również organem powoływanym przez statut, w którym to fundator wskazuje jego członków. Zgromadzenie beneficjentów pełni rolę bardzo podobną do zgromadzenia wspólników w sp. z o.o. 

Jaką działalność gospodarczą i inwestycyjną może prowadzić fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna może prowadzić każdą działalność gospodarczą, jednakże preferencje podatkowe uzyskuje tylko gdy prowadzi ją na ściśle określonych zakresach w art. 5 Ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej.

Ale spójrzmy na ten katalog, czy TYLKO? Poniżej przedstawiamy treść publikowaną do znudzenia w dzisiejszych mediach, z komentarzem co się kryje za tymi pozornie nic nie znaczącymi określeniami. Zatem jaką działalność możesz prowadzić w fundacji rodzinnej na preferencyjnych warunkach? Zwolnione z podatku będzie:

• zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia – np.: obrazy, samochody kolekcjonerskie, złoto, ale również nieruchomości. Również zatowarowanie w surowce, których wiemy, że za chwile będzie brakować na rynku etc.;
• najem, dzierżawa lub udostępnienie mienia do korzystania na innej podstawie np.: mieszkanie, lokale użytkowe;
• przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach – tego raczej nie musimy tłumaczyć;
• nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, a więc akcje na giełdzie, obligacje, opcje, certyfikaty. Zapewne wykształci się tutaj jeszcze praktyka. Zakładam, że katalog jest dość szeroki i jak dobrze pomyśleć, to szerszy niż katalog zwolnień dla spółki na Cyprze;
• udzielanie pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, oraz beneficjentom – to jest doprawdy doskonałe rozwiązanie, odsetki nigdzie nie korzystają ze zwolnienia, ani w ASI, ani w holdingu, nawet tym cypryjskim; Jak praktycznym rozwiązaniem jest pożyczka do beneficjenta! Mamy je, prawda?
• obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej – czyżby tutaj znajdował się również forex? Nie znam regulacji tak daleko idących w Europie, no chyba że spółka w Dubaju, czy Fundacja w Lichtenstein!
• produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnej produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu – sprzedaż produktów tj.: zwierząt, warzyw, owoców, zbóż, oraz przetworów tego gospodarstwa;
• oraz gospodarka leśna – sprzedaż drewna, choinek.

To, gdzie jest podatek? Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna opodatkowana jest w zależności od tego, czy prowadzi działalność gospodarczą „tylko” w preferowanych, wyżej wymienionych zakresach czy wybiega poza ten zakres. 

W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w obszarze wymienionym powyżej, fundacja jest zwolniona CAŁKOWICIE z obowiązku uiszczania podatku dochodowego. Obowiązek podatkowy pojawia się dopiero przy wypłacaniu świadczeń do beneficjentów.

W przypadku wypłaty świadczeń beneficjentowi przez fundację, fundacja jest zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego od osób prawnych w wysokości 15% (CIT), jedynie od dochodu, który jest wypłacany beneficjentom. Należy przy tym pamiętać, że dopóki nie będzie wypłacała świadczeń, nie będzie płaciła podatku. Sprawia to, że fundacja rodzinna funkcjonuje na zasadach przypominających Estoński CIT. Dzięki temu może stać się samonapędzającą maszyną inwestycyjną służącą do pomnażania rodzinnego majątku. Dalej wypłaty na rzecz beneficjentów nie będą opodatkowane.

Świadczenia wypłacane beneficjentowi będą opodatkowane jedynie w przypadku wypłat na rzecz osób niespokrewnionych – wówczas taki podatek wynosi 15% PIT – jest to podatek niezależny od podatku płaconego przez samą fundację. Ale jeśli beneficjent należy do zerowej grupy podatkowej fundatora, tj. jego wstępnych lub zstępnych jest on zwolniony z płacenia podatku pit. A więc dotyczy to dziadków i babć, ojców i matek, synów i córek oraz wnuków i wnuczek (oraz wszystkich z przedrostkiem „pra-”).

Sytuacja wygląda inaczej, gdy działalność fundacji wykracza poza ramy określone w ustawie o polskiej fundacji rodzinnej. Wówczas fundacja jest zobowiązana do uiszczania podatku CIT w wysokości 25% niezależnie od tego, czy wypłaca świadczenia swoim beneficjentom. Nie płaci jednak w takiej sytuacji 15% podatku CIT przy wypłacaniu świadczeń. Ale chwila, przecież celem nie jest fundacji prowadzenie działalności gospodarczej. Do tego służą spółki, gdzie można płacić podatek 9%. Fundacja służy ochronie aktywów. A lokowanie aktywów razem z działalnością gospodarczą byłoby zaprzeczeniem ich ochrony.

Fundacji rodzinnej nie można łączyć z estońskim CIT-em. Zgodnie z ustawą fundacja rodzinna, jak i jej fundatorzy i beneficjenci nie mogą być udziałowcami lub akcjonariuszami spółek korzystających z tzw. estońskiego CIT-u. Cóż skoro Fundacja daje leprze korzyści niż CIT estoński, wybierzmy fundację. Tym bardziej że wypłaty świadczeń z fundacji są zawsze opodatkowane ryczałtowo co oznacza, że 

1. nie zwiększają podstawy opodatkowania,
2. nie są objęte podatkiem od spadków ani darowizn,
3. nie podlegają również opodatkowaniu daniną solidarnościową.

Czy to rozwiązanie się sprawdzi?

Fundacja rodzinna jest nową instytucją w polskim prawie, ale znaną już od dawna na zachodzie Europy. Dzięki temu już teraz można ocenić jej przydatność oraz skuteczność jako instrumentu do realizacji celów takich jak gromadzenie majątku rodzinnego, zachowanie dziedzictwa firm rodzinnych czy planowanie sukcesji. W państwach takich jak Austria czy Lichtenstein takie rozwiązania funkcjonują od przeszło 100 lat. Od dawna również znamy pojęcie Trustu, które w prawie anglosaskim realizuje cele ochrony aktywów i ich dystrybucji do beneficjentów. Fundacja prywatna jest właśnie młodszą siostrą trustu!

Wykorzystanie fundacji rodzinnej należy oczywiście zaplanować w odpowiedni sposób, tak aby zapewnić sobie jej stabilność i bezpieczeństwo. Czy już dziś można rozpocząć budowę fundacji – tak! 

Podsumujmy. Do czego można wykorzystać fundację rodzinną? 

Spoglądając na fundacją rodzinną widzimy, że może być ona bardzo dobrą i długo oczekiwaną instytucją do ochrony i zarządzania majątkiem prywatnym, która w Europie funkcjonuje już od 10-tek lat. To nie nowy wynalazek, ale standard dla dzisiejszych potrzeb utrzymania gospodarczego rozwoju każdej z gospodarek.

Zwrócę szczególną uwagę na trzy potencjalne zastosowania Fundacji: 

1. jako wehikułu inwestycyjnego oferującego daleko lepsze korzyści niż spółka holdingowa,
2. do ochrony aktywów przed wierzycielami (przyszłymi) oraz
3. do planowania sukcesji.

Pamiętać należy przy tym, że jest to nowy konstrukt w prawie polskim, przez co zasługuje na szczególną obserwację pod względem funkcjonalności i skuteczności. Jednak broni się w krajach Europy Zachodniej od dziesiątek lat. 

Nie bez powodu w projekcie ustawy o fundacji rodzinnej nakazano powrócenie do niej po trzech latach od wejścia w życie, analizę i ewentualnie wprowadzenie zmian. To bardzo dojrzałe podejście ustawodawcy. 

Na koniec dodam, że spośród wszystkich fundacji jakie założyłam na prawie polskim czy zagranicznym Polska Fundacja Rodzinna zapowiada się jako wzorowe rozwiązanie, które zaoszczędzi kosztów tak podatkowych, jak i obsługi prawnej – analogiczne rozwiązania zagraniczne są naprawdę bardzo drogie.